Warszawski system profilaktyki bezdomności i pomocy osobom bezdomnym

Pod koniec marca w siedzibie Urzędu m.st. Warszawy odbyło się spotkanie, na którym omówiono wyniki badań i rekomendacje zawarte w raporcie „System profilaktyki bezdomności i pomocy osobom bezdomnym w Warszawie”. Poniżej prezentujemy wybrane wyniki badań oraz propozycje różnych możliwych wariantów optymalizacji funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym, które były dyskutowane w trakcie spotkania.

Raport został przygotowany przez interdyscyplinarną grupę ekspertów:

• zespół ekonomiczny (Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego) – prof. dr hab. Krzysztof Opolski, dr Piotr Modzelewski, dr Agata Kocia;
• zespół prawny (Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Stefana Kardynała Wyszyńskiego w Warszawie) – dr hab. Piotr Zapadka, dr Katarzyna Roszewska;
• ekspert ds. społecznych – mgr Marcin Jacek Sochocki (Stowarzyszenie Monar).

W spotkaniu, oprócz przedstawicieli władz stolicy, wzięli udział reprezentanci ośrodków pomocy społecznej i organizacji pozarządowych zajmujących się problematyką wykluczenia społecznego.

Bezdomność w liczbach

W 2013 r. statystyki uwzględniały 1750 osób bezdomnych w Warszawie (patrz tabela); (…) wśród warszawskich bezdomnych 62,2% to osoby przebywające w bezdomności 4 i więcej lat (31,9% – powyżej 10 lat). Wśród klientów placówek noclegowych 61,8% to bezdomni od co najmniej 4 lat (31,7% – 10 i więcej lat); z kolei wśród osób mieszkających w miejscach czasowego przebywania, częściej niż co drugi klient (51,6%) pozostawał w bezdomności 4 i więcej lat, a co piąty – powyżej 10 lat¹⁾. O ile inne zaprezentowane w „Raporcie” dane świadczą o względnie dobrym poziomie realizacji usług z zakresu pomocy doraźnej (żywność, ubrania, nocleg itp.), o tyle przytoczone wyniki wskazują na stosunkowo niską skuteczności systemu w readaptacji społecznej osób bezdomnych. Innymi słowy, kluczowym problemem nie jest zapewnienie podstawowego, doraźnego wsparcia, lecz praca socjalna na rzecz wychodzenia z bezdomności.

Bezdomni według czasu pozostawania w sytuacji bezdomności

Oprac. na podst. Sprawozdanie. Badanie bezdomności 7.02.2013, informacje udostępnione przez Urząd m.st. Warszawy, za: K. Opolski, P. Modzelewski, A. Kocia, P. Zapadka, K. Roszewska, M. J. Sochocki, System profilaktyki bezdomności i pomocy osobom bezdomnym w Warszawie, Warszawa, grudzień 2013, s. 21.

Analiza zebranych w trakcie badań danych wskazuje, że instytucjonalizacja problemu bezdomności w stołecznych dzielnicach jest bardzo zróżnicowana. Najwięcej miejsc dla osób bezdomnych zakontraktowanych w schroniskach jest na terenie Woli – 357. Liczba miejsc w innych dzielnicach: Ursus i Białołęka – po 130, Praga Północ – 60, Targówek – 54, Mokotów – 35, Włochy – 25, Wesoła – 24, Praga Południe – 23, pozostałe dzielnice – 0. Nie oznacza to jednak, że problem bezdomności dotyczy wyłącznie tych dzielnic, w których są placówki zapewniające schronienie. Jak zauważają autorzy „Raportu”: Z uwagi na mobilność osób bezdomnych wewnątrz miasta, warto (…) pamiętać, że (…) nie można postrzegać problemu bezdomności jako charakterystycznego wyłącznie dla wybranych dzielnic. Dotyczy on całej stolicy, chociaż w niektórych rejonach jest mniej nasilony²⁾.

Preferowane zmiany

W „Raporcie” przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych od sierpnia do września 2013 r. wśród pracowników OPS-ów (44 respondentów ze wszystkich – 18 – OPS-ów) oraz placówek (kwestionariusze wypełniło 21 osób z 17 placówek). Ich tematem były opinie na temat preferowanych zmian w systemie pomocy osobom bezdomnym.

Zdaniem 86,4% pracowników OPS-ów i 93,8% respondentów z placówek³⁾ zasadne jest wprowadzenie możliwości zatrudniania osób bezdomnych w wyspecjalizowanych podmiotach poza placówką (na kształt spółdzielni socjalnej, ale dla osób bezdomnych). Usprawnienie systemu udostępniania nieruchomości przez m.st. Warszawa organizacjom pozarządowym działającym na rzecz osób bezdomnych – z tym postulatem zgodziło się 75,0% przedstawicieli OPS-ów i 92,9% pytanych z drugiej grupy, którzy w 81,3% przypadków byli zdania, że na terenie stolicy należy wdrożyć jednolity standard pomocy osobom bezdomnym, 86,4% ankietowanych z OPS-ów zgodziło się z tą opinią. Niewiele mniej respondentów z tej grupy (84,1%) postulowało zwiększenie wsparcia informatycznego zapewniającego wymianę informacji pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych, wśród przedstawicieli placówek zebrano 81,3% odpowiedzi twierdzących. Niemal wszyscy badani z placówek (93,3%) uznali potrzebę udoskonalenia systemu diagnozy psychiatrycznej, pracownicy OPS-ów – 70,4%. Z kolei ¾ pytanych reprezentantów OPS-ów było zdania, że należy zwiększyć wsparcie merytoryczne i edukacyjne dla pracowników socjalnych, tę opinię podzielało 85,7% przedstawicieli placówek. Za stworzeniem rady złożonej z pracowników socjalnych placówek i OPS-ów, która mogłaby posłużyć jako miejsce wymiany opinii nt. pomocy osobom bezdomnym było 61,3% pytanych z OPS-ów i 88,2% respondentów z drugiej grupy. Bardziej scentralizowany sposób egzekucji należności od gmin ostatniego zameldowania osób bezdomnych (w obrębie m.st. Warszawa) za słuszne rozwiązanie uznało 79,6% pracowników OPS-ów i 68,8% ankietowanych z placówek. Potrzebę położenia większego nacisku na indywidualne programy wychodzenia z bezdomności dostrzegało ¾ pytanych spośród przedstawicieli OPS-ów i 70,6% reprezentantów placówek. Dla 70,5% pracowników OPS-ów ważne było usprawnienie systemu koordynacji pomiędzy jednostkami działającymi na rzecz wychodzenia z bezdomności w Warszawie, pracownicy placówek uznali to za istotne w 68,8% przypadków. Wreszcie co drugi pytany respondent z OPS-ów był za dokonywaniem pełnego wywiadu z osobą bezdomną przez pracowników OPS-ów, za takim rozwiązaniem opowiedziało się 40,0% uczestników pomiaru z drugiej grupy.

Wyniki pokazują, iż panuje zgoda wśród pracowników OPS-ów i placówek, iż konieczne są następujące zmiany: wdrożenie jednolitego standardu pomocy osobom bezdomnym w m.st. Warszawa, położenie większego nacisku na indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, zwiększenie wsparcia informatycznego zapewniającego wymianę informacji pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych, usprawnienie systemu koordynacji pomiędzy jednostkami działającymi na rzecz wychodzenia z bezdomności w Warszawie⁴⁾. Największe zróżnicowanie opinii pomiędzy badanymi grupami dotyczyły stworzenia rady wymiany opinii, udoskonalenia systemu diagnozy psychiatrycznej i usprawnienia systemu udostępniania nieruchomości przez m.st. Warszawa organizacjom pozarządowym. Jednak zaprezentowane rezultaty wskazują, że w wielu obszarach pracownicy OPS-ów i placówek podobnie postrzegają mocne i słabe strony systemu pomocy osobom bezdomnym w Warszawie.