Problematyka uzależnień a nowoczesna psychoprofilaktyka

Przyczyny i znaczenie zachowań ryzykownych

Do połowy lat 70. wiek dojrzewania był stosunkowo najsłabiej poznanym okresem w życiu człowieka. Istniało przekonanie, że jest to okres przejściowy i, że się z niego po prostu wyrasta. Wobec powyższego ten wiek uważano za mniej ważny. Jednak wzrastająca liczba zaburzeń zachowania wśród młodzieży, skierowała uwagę badaczy na ten okres rozwojowy.

Stwierdzono, że wiele dysfunkcji powstaje właśnie w tym wieku i u wielu osób utrzymują się one przez resztę życia, przekształcając się często w poważne zaburzenia kliniczne.

Fakty te unaoczniły profesjonalistom znaczenie wczesnych działań prewencyjnych w grupie wiekowej 10-18 lat. Rozwój badań nad młodzieżą oraz nad skutecznością stosowanych strategii, metod i form pomocy znacznie poszerzył wiedzę na temat prawidłowości rozwojowych wieku dorastania i uwarunkowań różnych zaburzeń

Wnioski z tych badań pozwalają wytyczyć kierunki oddziaływań profilaktycznych.

Z badań epidemiologicznych wynika, że wzrasta liczba młodych ludzi podejmujących rozmaite zachowania ryzykowne. Tym terminem określa się różne działania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla zdrowia fizycznego i psychicznego jak i dla otoczenia społecznego.

Do najpoważniejszych zachowań ryzykownych należą:

• palenie tytoniu
• używanie alkoholu
• używanie innych substancji psychoaktywnych (narkotyków, leków, środków wziewnych)
• wczesna aktywność seksualna
• zachowania agresywne
• zachowania przestępcze

Inne niepokojące zachowania:

• wagary
• porzucenie szkoły
• ucieczki z domu
• stosowanie „dziwnych” diet
• samookaleczenia

Negatywne konsekwencje tych zachowań u młodych ludzi są zazwyczaj poważniejsze niż u osób dorosłych z powodu nie zakończonego jeszcze rozwoju biologicznego, intelektualnego, emocjonalnego i społecznego.

Warto przyjrzeć się temu choćby pod względem mechanizmu uzależniania się.

Mechanizm uzależniania u nastolatka

Specyfika okresu, jakim jest okres dojrzewania, sprawia, iż nastolatek jest szczególnie podatny na szybkie powstawanie uzależnienia. Nie chodzi już nawet o podatność organizmu na uzależnienie fizyczne, ale dokonująca się w ciągu kilku lat swoista metamorfoza psychiczna. Umysł nastolatka zostaje opanowany przez mnóstwo dylematów, które dotyczą m.in. takich spraw jak dojrzewanie fizyczne, dojrzewanie emocjonalne, zmiana systemu wartości, zmiana postrzegania świata dorosłych, wzrost zainteresowania seksualnością, wchodzenie w dorosłość, wybór drogi życiowej, wybór szkoły czy zawodu.

Wszystkie te dylematy mają oczywisty wpływ na budowanie systemu „Ja” i częste odczuwanie przykrych uczuć, których odreagowanie również może następować w sposób nałogowy. Dodatkowym niebezpieczeństwem poprzedzającym używanie substancji uzależniających mogą być indywidualne właściwości psychologiczne do których należą:

• niepewność i niedojrzałość emocjonalna
• chwiejność emocjonalna
• mała odporność na frustrację
• słaba motywacja do działań nie przynoszących natychmiastowych korzyści
• mała zdolność rozumienia i odgadywania indywidualnych stanów emocjonalnych
• konflikty z rodzicami

Destrukcja systemu „Ja” przez środki psychoaktywne u nastolatka powoduje znaczące zmiany:

• w poczuciu tożsamości — pod wpływem środków następuje przeistaczanie się w kogoś bardzo atrakcyjnego, w ten sposób powstają dwa przeciwstawne obrazy siebie,
• w poczuciu wartości — następuje upośledzenie samooceny i pokazywanie swojej osoby tylko w pozytywnym świetle
• w poczuciu kontroli — dysponowanie mocą i wywieranie wpływu na własne życie ulega rozkładowi, coraz większa ilość negatywnych doświadczeń związanych z utratą realnego wpływu na własne życie – powoduje zażywanie substancji i wtedy choć na chwilę ma się poczucie nieograniczonych możliwości.

Picie alkoholu, branie narkotyków lub leków pogłębia zjawisko rozbicia i powoduje zbudowanie fałszywego „Ja”, opartego na kontakcie z narkotykiem.

Motywy zachowań ryzykownych

Sięganie po alkohol i narkotyki:

Ucieczkowe:

• ucieczka od problemów rodzinnych
• ucieczka od pustki i nudy
• ucieczka od samotności i lęku

Konformizmu:

• upodabnianie się do innych członków grupy rówieśniczej
• wpływ reklamy

Egzystencjalne:

• brak sensu życia
• pustka wewnętrzna

Poszukiwawcze:

• ciekawość (smak, działanie, odczucia)
• chęć przeżycia czegoś niezwykłego

Hedonistyczne:

• dążenie do przyjemności

Snobistyczne:

• chęć pokazania się bardziej dorosłym
• zwrócenie na siebie uwagi jako osoby ważnej,ciekawej
• podniesienie poczucia własnej wartości