„Debata” cz.II – wyniki ewaluacji

Po omówieniu elementów programu profilaktyki alkoholowej „Debata” przedstawiamy wyniki jego ewaluacji jakościowej. Ewaluowana edycja różniła się od pierwotnej z 1997/98 r. o autorskie zmiany, których celem było dostosowanie form przekazu do możliwości odbioru współczesnych nastolatków.

Dokonane modyfikacje były na bieżąco weryfikowane przez autora w trakcie realizacji zajęć. Uczestnicy – uczniowie czterech klas szóstych Szkoły Podstawowej nr 2 w Zielonce – byli jednocześnie uczestnikami badań¹⁾.

Cele i zastosowane metody

Wspomniane badania służyły także pozyskaniu opinii uczestników na temat sposobu prowadzenia zajęć, w tym zastosowanych form przekazu i postrzegania realizatora oraz sprawdzeniu, czy i w jaki sposób, udział w zajęciach wpływa na posiadany zasób wiedzy i postawy, w tym przekonania normatywne – czyli wyobrażenia na temat tego, co jest uznawane za właściwe i co stanowi normę dla grupy odniesienia, w tym przypadku rówieśników. Istotna była również chęć dowiedzenia się, czy uczniowie mają jakieś propozycje modyfikacji zajęć w stosunku do treści programu i sposobów jego wdrażania.

W badaniu wykorzystano technikę zogniskowanego wywiadu grupowego²⁾ – zostały przeprowadzone dwa focusy – 8 i 5 dni po zakończeniu zajęć, w których uczestniczyło 15 respondentów z trzech klas spośród czterech, których uczniowie uczestniczyli w zajęciach³⁾. Ewaluacja spełniała wymogi ewaluacji zewnętrznej – moderatorami obydwu dyskusji były osoby nie zaangażowane w realizację programu⁴⁾.

Wyniki

Sposób prowadzenia zajęć

W ocenie uczestników zajęć, sposób pracy prowadzącego umożliwiał otwartą i partnerską komunikację, co ułatwiało swobodę wypowiedzi bez obawy o ocenę ze strony innych i umożliwiało dyskusję na temat zajęć oraz postawy realizatora, dla którego abstynencja alkoholowa jest przykładem drogi, którą można wybrać⁵⁾ – największa [różnica pomiędzy programem, a lekcjami – AG] to była, że mogliśmy powiedzieć wszystko co nam się wydawało⁶⁾; można było mówić otwarcie co się myśli; [Pan – AG] był bardzo otwarty; na wszystkie pytania odpowiadał; jeszcze Pan mówił dlaczego postanowił nie pić alkoholu, bo ktoś chyba zadał takie pytanie – „dlaczego” i Pan otwarcie powiedział, że właśnie jego tata pił bardzo dużo.

W trakcie rozmów pojawiły się również opinie krytyczne, które dotyczyły treści Programu. Według niektórych uczestników, zdarzało się, że mini wykłady były zbyt długie, co wywoływało ich znużenie – Pan się tak rozgadał, że naprawdę się zaczęliśmy nudzić, ale potem jak zmieniliśmy na nasze rzeczy to już było fajnie; ja bym postawiła szóstkę z minusem [ogólna ocena zajęć w skali szkolnej – AG] ze względu na to takie rozwlekanie niektórych rzeczy, w szczególności tego co akurat wiedzieliśmy. My mówiliśmy, że my to rozumiemy, a Pan chciał nam to jeszcze bardziej wytłumaczyć.

Wpływ zajęć na wiedzę i postawy uczniów

Z badań wynika, że uczestniczenie w zajęciach wiązało się ze wzrostem wiedzy na temat alkoholu i problemów związanych z funkcjonowaniem organizmu, wynikających z jego spożywania. Alkohol zaczął być przez uczniów identyfikowany jako toksyczna substancja chemiczna, negatywnie oddziałująca na różne organy, której spożywanie może prowadzić do uzależnienia i śmierci. Respondenci mówili, że dowiedzieli się, iż picie napojów alkoholowych może być przyczyną różnych zaburzeń zdrowotnych, chorób (np. raka), a regularne ich spożywanie skraca życie. Ponadto, według respondentów, udział w zajęciach ułatwił zrozumienie negatywnego oddziaływania alkoholu na sferę interpersonalną i emocjonalną oraz uświadomił, w jaki sposób spożywanie alkoholu ogranicza rozwój indywidualny: ja się dowiedziałem, że jak bym pił alkohol cały czas to bym miał krótsze życie o piętnaście lat, tego nie wiedziałem i jakie są szkody; a ja nie wiedziałam, że alkohol tak niszczy organizm, że wątrobę niszczy, serce, płuca; generalnie większość rozwodów wśród ludzi wywodzi się z problemów alkoholowych jednego ze współmałżonków i większość generalnie rozwodów jest przez alkohol; gorsze kontakty z ludźmi; utrata pracy; tracenie przyjaciół, utrata przyjaciół; a na plusach było tak, że więcej kolegów się ma; ale kolegów, ale nie przyjaciół.

Wypowiedzi uczestników wskazywały na to, że udział w zajęciach, zgodnie z założeniami Programu, wiązał się ze zmianą postaw i wzmocnił przekonania normatywne. Badani deklarowali trwanie w abstynencji jak najdłużej – najlepiej do czasu osiągnięcia pełnoletności, a także podkreślali znaczenie zachowania umiaru w spożywaniu napojów alkoholowych w przyszłości lub obecnie przez dorosłych: nie pić generalnie dużo alkoholu, jeśli już to mało, rzadko; i generalnie alkohol szkodzi i jak najdalej, jak najpóźniej; myślę, (…) że do osiemnastki nie będę pił w ogóle, a od osiemnastki będę pił, ale to bardzo mało, na jakichś urodzinach u szwagra albo na weselu swoim, a tak to nie będę pił, bo to jest zły wpływ na zdrowie; utkwiło mi chyba najbardziej w pamięci to, że jeżeli już naprawdę chce się korzystać z alkoholu (…), to żeby nie korzystać z tego w takich ogromnych ilościach.

Propozycje modyfikacji

Uwagi respondentów zgłaszane w trakcie wywiadów dotyczyły struktury programu, która, według niektórych, nie była przejrzysta. Według uczniów brakowało spójności pomiędzy poszczególnymi elementami programu, w wyniku czego mieli oni poczucie chaosu: żeby było po kolei, że najpierw jedna rzecz, skończymy ją, dopiero następna, a nie zaczynamy trzydzieści rzeczy naraz; później dokończone, my nie wiemy co dokończone; zaraz dokańczamy, a potem Pan się coś pyta, my nie wiemy co powiedzieć, bo mieliśmy inny temat.

Inne uwagi dotyczyły filmu prezentowanego w trakcie zajęć – „Złoty środek”. Mimo tego, że został on pozytywnie oceniony, jako propozycja alternatywnego wzorca zabawy – bez alkoholu, to jednak zwracano uwagę, że obraz jest już dość stary, zbyt długi, nie zawsze zrozumiały i oparty o mało przejrzysty scenariusz (zwracano też uwagę na niedostateczną jakość techniczną projekcji: no bo tamte to było tak, że przychodziliśmy i nagle była jedna rodzina i pojawia się ta druga (…) i potem jeszcze jedna pani (…) tej wcześniejszej, potem jacyś teściowie; potem wójt, potem nie wiadomo kto; mi się akurat film nie przypadł do gustu, nie zaciekawił mnie jakoś tak specjalnie; dźwięk był jakiś dziwny w tym; ja np. w ogóle nie rozumiałem co mówili. Dopiero później o alkoholowym tym weselu; za szybko mówili, trudno było zrozumieć; to był stary film; mógłby być po prostu nowszy, gdzieś teraz, z tego okresu; bo my generalnie byśmy więcej z niego zrozumieli, myśli.

Pozostałe wypowiedzi dotyczyły dyscypliny i kłopotów z jej utrzymaniem, co według badanych ułatwiłaby zmiana organizacji przestrzeni, tak aby uczniowie siedzieli w kręgu, a nie jak to się dzieje podczas zwykłych lekcji, kiedy siedzą w rzędach zwróceni w stronę nauczyciela: i jedna osoba się odwróciła do drugiej i Pana nie słuchała, a Pan mówił sobie. Raz jedna słuchała, raz druga nie; siedzieliśmy wszyscy w ławkach; jeszcze bardziej, by było gdyby wszyscy siedzieli w takim wielkim kole i w środku jakby były te scenki, to wtedy byłoby takie fajne; wtedy jakby bardziej skupieni bylibyśmy na tym niż na innych rzeczach; no bo były ciekawe zajęcia, w szczególności inne, no ale też, że nie byliśmy w tym kółku, no to to był trochę minus tego, bo wtedy by więcej osób się skupiło i słuchało, ale ogólnie było OK.

Wnioski

Według autora raportu, wyniki uzyskane w trakcie badań świadczą o tym, że sposób pracy prowadzącego i przyjęta przez niego, otwarta i partnerska postawa, umożliwiająca swobodę wypowiedzi bez obaw o ocenę ze strony innych (w tym realizatora), poprzez wytworzenie życzliwej atmosfery, sprzyja osiąganiu celów, istotnych z punktu widzenia założeń programu.

W kontekście relacji uczestników dotyczących trudności ze skupieniem uwagi – mini-wykłady były odbierane jako zbyt długie – autor wskazuje na potrzebę wprowadzenia do programu większej liczby elementów aktywizujących uczestników, takich jak gry czy zabawy dydaktyczne, a także krótkich filmów, które mogłyby uatrakcyjnić przekaz. Ponieważ opinie uczniów na temat filmu wykorzystywanego w trakcie zajęć były niejednorodne – dla części uczniów był interesującą formą przekazu zaskakujących, przykuwających uwagę treści – badani poznawali wzorzec zbiorowego świętowania, który nie mieścił się w nurcie kultury dominującej (wesela bez alkoholu) i zarazem wpisywał się w główne przesłanie programu. Z kolei dla innej grupy wypowiadających się osób „Złoty środek” był nieatrakcyjny („za stary”), niespójny i czasem niejasny⁷⁾ – autor sugeruje zastąpienie go innym.

Przytoczone powyżej wyniki świadczą o tym, że „Debata” została uznana przez uczniów za interesujący program, a uczestniczenie w nim wiązało się z korzystnymi zmianami, które zapewne można by wzmocnić wprowadzając opisane modyfikacje.

Autorka jest socjologiem, doktorantką w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Realizatorka badań społecznych, głównie z zakresu edukacji, profilaktyki, promocji zdrowia oraz ewaluacji.